De installatie- en bouwwereld kent veel verschillende marktpartijen die intensief met elkaar samenwerken. Over het algemeen doen zij dit in goede harmonie, samen strevend naar het beste resultaat. Toch betekent dit niet dat hun meningen altijd exact dezelfde zijn. En dat is maar goed ook, want zo houden we elkaar scherp en leren we van elkaar. Dat is precies wat wij in ‘ons debat’ nastreven. We stellen twee vragen, aan twee personen die elk hun mening geven. In deze aflevering stellen we de vragen aan Jack Proosten, businessunit manager Speciale Projecten bij Warmtebouw, en Jos de leeuw, projectcoördinator klimaatinstallaties in gebouwen bij ISSO.

Jos de Leeuw: Op zichzelf niet, maar bij het gedeeltelijk renoveren of een vervanging volgens een onderhoudsplanning kan men nog wel eens het grotere verhaal, oftewel de integrale verduurzaming, uit het oog verliezen. Vaak kijkt men dan naar het vervangmoment van onderdelen en niet naar een flinke renovatie; een situatie zoals Jack schetst. Ik herinner mij een project waarbij we energie gingen besparen door de installaties lucht- en waterzijdig opnieuw in te inregelen. Tijdens de rondgang bleek dat, in het kader van het onderhoud, de traditionele 3-wegregelingen 1 op 1 waren vervangen. Maar voor en warmtepomp, en om zo laag mogelijke retourtemperaturen te realiseren, moet je 2-wegregelingen toepassen. Daardoor toeren de pompen af. Met lagere retourtemperaturen kun je de warmtepomp langer inzetten en heb je minder pompenergie nodig. Via een meerinvestering voor het ombouwen van 3-weg naar 2-weg – dus leidingwerk aanpassen - was een veel grotere energiebesparing mogelijk. Als de luchtbehandelingskast bij het oorspronkelijke ontwerp iets ruimer was gedimensioneerd, is het eenvoudiger een (dikkere) verwarmingsbatterij op lage temperatuur in te bouwen. Kanttekening hierbij is dat de luchtbehandelingskasten vroeger veel krapper zijn gedimensioneerd. Sinds 2016 moeten luchtbehandelingskasten aan de Erp-norm voldoen, waardoor ze groter worden geselecteerd. Dan gaat de lucht met lagere snelheid door de kast en is dus minder ventilatorenergie nodig.

Jos de Leeuw: Bij kantoorpanden ken ik alleen maar opwekking via elektrische boilers voor pantry’s enzovoorts. Dat gebeurt al heel lang, dus daar valt qua duurzame tapwateropwekking niet zoveel te halen. Bij hotels en sportaccommodaties is een hoge temperatuur warmtepomp met CO2 als koudemiddel in opmars, zeker als je gasloos wilt bouwen. Als een gasaansluiting aanwezig is, kun je overwegen het piekgebruik nog met gastoestellen op te wekken. Maar dit is sterk projectafhankelijk. Ik zou daar zeker aan denken in het geval van bijvoorbeeld luxe badkamers in een hotel, denk aan stortdouches. Dan kan er sprake zijn van een zeer wisselende bezetting met lage gelijktijdigheid of een hoge piek bij hoge bezetting.

Jack Proosten: Tapwater in een gerenoveerd kantoorpand kun je, en moet je eigenlijk ook, heel eenvoudig met elektrische close-in boilers oplossen. Dat is daar de meest kosteneffectieve oplossing. Zo kun je kantoorgebouwen vrij eenvoudig all-electric maken. Bij gebouwen met een groot tapwatergebruik, denk aan hotels of sportaccommodaties, ligt dat anders. Heb je veel tapwater nodig dan is het zeker mogelijk om met een warmtepomp het gasverbruik te reduceren. Zo hebben wij recent in een groot hotel voor tapwater een warmtepomp ingezet die het tapwater voorverwarmt van 10 naar 50oC. Daar gebruiken we de gasketel alleen nog om het laatste stukje op te warmen, het tapwater naar 65 oC brengen. Eventueel kunnen we hier zonnecollectoren aan toevoegen om het energiegebruik verder te reduceren.. Op dit moment is het al mogelijk om zelfs zonder gasketel het warmtapwater op temperatuur te brengen, bijvoorbeeld met een hoog temperatuur warmtepomp. Doordat een warmtepomp per kW relatief duur is, is het belangrijk om met voorraadsystemen te werken.

Jack Proosten: Als we naar een hybride systeem willen, moeten we een stooktraject op lagere temperaturen hanteren. Het doel daarvan is om de retourtemperatuur zo laag mogelijk te krijgen. Een voorwaarde hiervoor zijn goede bouwfysische eigenschappen van het gebouw. Zorg bijvoorbeeld door extra isolatie en HR++ glas dat de horizontale en verticale temperatuurverschillen kleiner worden. Bij dergelijke verbetertrajecten draait het om drie aspecten; de opwekker, de distributie en de afnemer. Naast de bouwfysische verbeteringen, moet je alle drie de onderdelen van het energiesysteem geschikt maken. De warmtepomp kan als opwekker prima functioneren voor het voeden van een luchtbehandelingssysteem, mits de verwarmingsbatterij voldoende groot is. Voor het stabiel functioneren van de warmtepomp is het belangrijk dat de retourtemperatuur maximaal 40oC is. Voor de afnemer geldt hetzelfde. Daarom adviseren wij vaak een combinatie met plafond inductieunits, vloerverwarming en/of klimaatplafonds. Daarmee kunnen we gemakkelijker met lage temperaturen het binnenklimaat op het juiste comfortniveau brengen. Luchtbehandeling hoeft daarom zeker geen rem te zijn op de verduurzaming van panden. Een luchtbehandelingssysteem dat buitenlucht (ventilatie) in het gebouw brengt is immers een eis in het Bouwbesluit en/of de bouwvergunning. Dus zo’n systeem is sowieso verplicht.